“Is die Walvis heel groot?” vroeg Pinocchio, die al begon te beven van schrik.
“Groot!” antwoordde de Dolfijn. “Opdat je enig idee van zijn grootte zou hebben hoef ik enkel te vertellen dat hij hoger is dan een huis met vijf verdiepingen en dat zijn mond zó enorm en zo diep is dat een trein met zijn rokende locomotief gemakkelijk door zijn keel zou kunnen rijden.”

Soms is het een hele puzzel, om twee werelden bij elkaar te brengen. En in dit fragment van Pinocchio (Nederlandse vertaling uit 1915) zie je heel duidelijk de spagaat.

De verteller heeft een wereld gecreëerd die hij wil beschrijven. Hoewel Pinocchio zich in een voor ons redelijk herkenbare wereld afspeelt – los van de sprekende dieren en levende houten poppen – had anno 1883, toen dit verhaal uitkwam, mogelijk niet iedereen een walvis gezien. Dus dat vroeg om verduidelijking.

Je kan geen beelden gebruiken van iets wat onbekend is – dat verduidelijkt namelijk niet. Je zal er altijd iets bekends naast moeten leggen ter vergelijk.
Hoe fantasierijk een wereld ook is, de verteller heeft het zo te beschrijven, dat het te begrijpen is voor het publiek. Dat betekent dat ook beelden uit een fantasiewereld moeten passen in het reeds bestaande referentiekader van je publiek.
En al doende, kan er wel eens iets aan de aandacht ontsnappen.

Wat wringt een beetje, in bovenstaand fragment?

… (denk er even over na, voordat je verder leest.)

Hoe weet een dolfijn, zeebewoner, iets van huizen en treinen?
Dit is een beeld dat puur en alleen bedoeld is om het publiek houvast te geven bij het zich voorstellen hoe groot de walvis is. De dolfijn zou zelf heel andere referenties gebruiken, iets dat hém bekend is. Een koraalrif, een gezonken schip, onderzeese rotspartijen. Maar ja, dat zegt ons dan weer niets.
Het is een begrijpelijke keuze, maar wel eentje die je concentratie kan verstoren.
Je hoort een andere stem spreken door de mond van de dolfijn, en dat haalt je met een beetje pech uit het verhaal.

Het kan een bewuste keuze zijn, het kan een foutje zijn. Los daarvan, er waren andere mogelijkheden.
Pinocchio had bijvoorbeeld een ander dier tegen kunnen komen om dit gesprek mee te voeren. Een dier dat zowel op het land als in de zee kan leven. Of desnoods een tweede dier, als de vriendelijkheid van de dolfijn onovertroffen bleek.

Het is helemaal niet eenvoudig, om twee werelden bij elkaar te brengen.
Maar als je het belangrijk vindt dàt die twee werelden samenkomen, vind je altijd een manier. Soms vraagt het alleen wat meer gepuzzel.

Hoe zou jij dit oplossen?